Onontkoombaar probleem

Regelmatig komen we in het leven problemen tegen waar we in vastlopen. Ze zijn te groot, te overweldigend of niet beïnvloedbaar: aan de andere kant van de straat komt een flatgebouw, waardoor je de helft van de dag geen zonlicht in je tuin hebt, je krijgt een miskraam, je beste vriend gaat emigreren of je werkgever verplaatst het hoofdkantoor naar een locatie 100 kilometer verder en je moet noodgedwongen meeverhuizen. Ook problemen van relatief kleinere proporties kunnen in deze categorie vallen: een fotoboek met unieke foto’s gaat verloren, een T-shirt met emotionele waarde verkleurt in de was of een kind raakt haar knuffel kwijt. Maar of het nou gaat om een groot of klein probleem, wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat we het gevoel hebben dat we met onze rug tegen de muur staan. Het probleem is er, en we kunnen er niets aan doen. Wat doen we dan? Wat als we met een onontkoombaar probleem te maken hebben?

Relativeren werkt niet

Ook nu zal het onze neiging zijn om het probleem tóch te beïnvloeden. Hoe? Door het probleem te relativeren. ‘Ah joh, hij is nu bij me weg, maar eigenlijk waren we toch al niet gelukkig; als hij niet bij mij was weggegaan, had ik de relatie waarschijnlijk wel beëindigd. Misschien is het zelfs wel beter zo.’ ‘Ach, vader is terminaal, maar 82 is toch een respectabele leeftijd?! Vroeger werden mensen gemiddeld maar 35 jaar.’ ‘Oké, ik ben dan misschien wat aan de zware kant, maar ik ben in elk geval een stuk moeilijker te kidnappen.’

Relativeren is geen slechte overlevingsstrategie, maar als een probleem écht muurvast zit – en daar hebben we het hier over – werkt het niet. We komen allemaal in ons leven regelmatig problemen tegen die ons als een mokerslag treffen. Hoe we ook ons best doen ze te negeren of te bagatelliseren, we staan ermee op en gaan ermee naar bed. Ze achtervolgen ons als een zeurende, kloppende hoofdpijn.

Een puberzoon die gameverslaafd is.
Geldzorgen die je maar niet opgelost krijgt.
Een verzuurde werkkring waaraan geen ontsnappen mogelijk is.
Een partner die je ziet wegglijden in een zware depressie.
Chronische pijn waar je niets aan kunt doen.

Shit. Punt.

De logische vraag is: hoe dan wel? In theorie is het antwoord eenvoudig. Neem het probleem waar. Verder niets. Kijk naar het probleem zonder er iets van te vinden. Krab alle verflagen er vanaf. Een probleem waarnemen betekent je ermee verzoenen dat je een probleem hebt én je ermee verzoenen dat je er (voorlopig) niks mee kunt. Je staat klem en je accepteert dat je klem staat. Piekeren is begrijpelijk, maar het is zinloos. Vanaf het moment dat je het probleem op die manier waarneemt, hoeft je niet meer te piekeren. Het enige wat je hoeft te doen is voelen.

Nu is er nog steeds een probleem. Het probleem is alleen teruggebracht tot reële proporties. Of beter, tot zijn ware grootte. Je zou dit de shit- puntregel kunnen noemen. Iets is shit. Dat is zo. Dat betekent verder helemaal niets. Shit. Punt.

Precies dit laatste is de essentie van waarnemen: je onderkent het probleem volledig en tegelijkertijd onderken je dat je er niets aan kunt doen. Door het probleem waar te nemen – in de zin van ‘voor waar aan te nemen’ – ben je eerlijk tegenover jezelf. Je accepteert dat het probleem er is. Voortdurend. Je begeeft je daarmee in een staat van wat we als waakzaamheid zouden willen omschrijven. Het betekent niet dat je het probleem voortdurend onderzoekt (dat is piekeren), maar dat je waarneemt hoe je onvermijdelijk en voortdurend door het probleem wordt overvallen, en vooral hoe die overval voelt.

Mijn verslaafde puberzoon? Shit.
Geldzorgen? Shit.
Een verzuurde werkkring? Shit.
Een partner die wegglijdt in een depressie? Shit.
Chronische pijn? Shit.

Voel de pijn

Het is de kunst om de pijn helemaal te voelen. De pijn volledig waar te nemen. Je zou ook kunnen zeggen: je hoofd in de bek van de draak steken. De pijn bewust tot je door laten dringen. Met name deze laatste beweging – meer pijn voelen over de frustratie – boezemt ons angst in. We willen toch juist minder pijn voelen! Tragisch genoeg, door voor die pijn te vluchten, door de pijn te willen toedekken met verklaringen en oplossingen, creëren we alleen maar meer pijn. We maken het probleem niet kleiner, we maken het steeds groter. Vaak is de angst voor de angst het grootste probleem. ‘Shit. Punt.’ leidt dus paradoxaal genoeg tot meer frustratie over het echte probleem en tegelijkertijd tot minder frustratie over de frustratie.

Migraine

Misschien denk je nu: ik heb zo’n onoplosbaar, irritant, hardnekkig probleem, wat zou het me opleveren als ik het vanaf nu alleen waar zou nemen? In veel gevallen is het zo dat je probleem, door het waar te nemen, ogenblikkelijk kleiner wordt. Logisch. De frustratie over de frustratie wordt kleiner. Een voorbeeld.

Thea (46) ging jarenlang gebukt onder hevige migraineaanvallen. Voor diegenen die denken dat dit gewoon een soort erge hoofdpijn is: het betekende dat ze soms dagenlang niets anders kon doen dan met een bonkend hoofd op bed liggen met de gordijnen dicht, al overgevend biddend dat deze dag maar zo snel mogelijk voorbij zou zijn. Jarenlang was ze er gefrustreerd en boos over. Wat deed ze verkeerd? Welke medicatie zou mogelijk helpen? Was ze te ambitieus? Zou ze minder koolhydraten, gisten, chips, chocola, gluten, wijn en koffie moeten consumeren? Of juist meer superfoods moeten nuttigen zoals avocado’s, quinoa, broccoli, hennepzaad, açaibessen, amandelen of tarwegras? Of zou ze leuker, inspirerender, ambitieuzer werk moeten zien te vinden? Of juist een wat relaxtere werkomgeving moeten zoeken? Waren de kinderen misschien te belastend? Of zou er een heel ander probleem spelen? Zou ze in huis een eigen privéruimte moeten hebben waar ze zich terug kon trekken zodat ze haar rust zou kunnen vinden? Een soort tempel met heilig altaar waar ze elke dag een gelukzalig zenmoment zou kunnen creëren? Maar ze had helemaal geen behoefte aan gelukzalige zenmomenten!

Toen ze op advies van een vriendin zelfs serieus overwoog om haar slaapkamer door een wichelroedeloper te laten onderzoeken op de aanwezigheid van de ‘ziekmakende energieën van aardstralen’, realiseerde ze zich dat ze een hopeloze strijd aan het voeren was. Uiteindelijk besloot ze na een strijd van jaren zich ermee te verzoenen dat ze blijkbaar af en toe hevige migraineaanvallen had. Betekende dit dat ze de migraineaanvallen ‘accepteerde’? Nee. Ze waren nog steeds verschrikkelijk. Het betekende dat ze haar verzet ertegen staakte. Ze besloot ze voortaan als deel van haar leven te zien. Nadat ze dit besluit genomen had, werden de aanvallen in frequentie en hevigheid steeds wat minder. Inmiddels, zo’n tien jaar later, heeft ze ze zelfs bijna nooit meer. Met terugwerkende kracht waren haar migraineaanvallen een probleem, maar haar machteloze verzet ertegen en de stress die daar het gevolg van was, waren waarschijnlijk een veel groter probleem.

We kunnen ons goed voorstellen dat je, als je dit zo leest, tientallen vragen hebt. Zoals: zouden haar migraineaanvallen niet sowieso minder geworden zijn? Waren er niet andere factoren, zoals een verandering van werk, kinderen die het huis uit gingen, minder stress in de omgang met vrienden of familie, die een positief effect op haar hoofdpijn hadden? Helaas is een antwoord moeilijk te geven. Desondanks durven we één stelling wel overeind te houden: op het moment dat je je energie niet meer gebruikt om als een Don Quichot windmolens te bevechten, wordt je probleem ogenblikkelijk een stuk kleiner.

Heb jij ook een omdenkverhaal?

Iedere zondag lees je op deze website een Omdenkverhaal. Kom je zelf zo'n verhaal tegen? Bijvoorbeeld in de krant, op je werk, thuis of online. Of heb je zelf iets omgedacht dat perfect past tussen alle Omdenkverhalen op deze website? Laat het ons dan vooral weten, want we zijn altijd op zoek naar fraaie voorbeelden. Mail jouw verhaal of tip naar contact@omdenken.nl. Dank je wel!