Eindexamenstress
Francis stuurde ons vorig jaar een bericht met een verzoek tot meedenken met haar probleem. Haar dochter had namelijk behoorlijk last van eindexamenstress. Francis wilde natuurlijk graag dat haar dochter zou slagen en haar zo goed mogelijk helpen. Maar hoe? Jullie dachten vorig jaar massaal met haar mee. En aangezien de examenperiode weer begonnen is, leek het ons een goed idee om alle goede adviezen samen te vatten voor de leerlingen én de ouders van leerlingen die op dit moment middenin de eindexamenstress zitten.
Dit was de situatie van Francis
Mijn dochter zit in het examenjaar van de middelbare school. Zij staat er op zich niet slecht voor, maar raakt nu al regelmatig in paniek bij het vooruitzicht van het landelijk examen. Ik probeer haar steeds moed in te praten, maar weet het inmiddels ook niet meer en ben bang dat zij, juist door haar stress, straks slecht gaat scoren. Hoe denk ik dit om?
Hier op de website, maar ook via Twitter en Facebook stroomden de reacties binnen. Veel mensen herkenden het probleem. Er werden ervaringen gedeeld, er kwamen er tips voorbij en er zijn creatieve oplossingen bedacht. Hieronder lopen we de verschillende reacties door aan de hand van de Omdenkmatrix. Daarin vind je vier verschillende manieren om met een probleem om te gaan: waarnemen, oplossen, loslaten en omdenken.
De feiten
Maar voor je begint met het laten verdwijnen van een probleem, is het altijd belangrijk om eerst goed naar de feiten te kijken. Wat is er nou eigenlijk precies aan de hand? Door beter naar de feiten te kijken zul je zien dat in sommige gevallen het probleem eigenlijk al verdwenen is. Misschien is er geen probleem of is het eigenlijke probleem heel iets anders dan je aanvankelijk dacht. Het is de eerste, maar misschien ook wel moeilijkste stap van het omdenken.
Zo zegt Karine bijvoorbeeld: "Voor dit examenjaar heb je een basis gelegd. Je komt niet in het examenjaar zonder in de jaren ervoor goede (of in ieder geval voldoende) prestaties neergezet te hebben. Jouw school is niet gebaat bij een hoog percentage zakkende leerlingen. In principe zal er dus niets mis kunnen gaan."
Jordy stelt zelfs voor om eens goed te gaan rekenen: "Laat je dochter uitrekenen welke cijfers ze moet halen om te slagen voor haar diploma. Als ze er redelijk goed voor staat, dan hoeft ze alleen maar lagere cijfers te halen dan dat ze tot nu toe heeft gehaald. En ze heeft al laten zien dat ze hogere cijfers heeft kunnen halen, dus dat komt helemaal goed."
Als je ermee behept bent, kom je er volgens mij nooit van af.
Waarnemen
Soms is iets nou eenmaal een probleem. Dat is al erg genoeg. Het erg vinden dat het erg is, maakt het alleen maar erger. Soms kun je een probleem enkel waarnemen en de 'shit-punt-regel' hanteren: eindexamenstress is shit. Punt. Maak geen probleem van het probleem.
Jaque schrijft: "Ook ik herken dit al te goed. Vorig jaar was ik geslaagd voor mijn HAVO maar dit ging niet zo simpel. Ik was zenuwachtig, ook al stond ik er hartstikke goed voor. Mijn tip aan haar is: omarm het feit dat je aan het stressen bent, het mag. Wat ik altijd zeg tegen mijzelf is: het leven is een verhaal, wat er ook gebeurt omarm het, of je het leuk vindt of niet, het gebeurt met een reden."
Ellen is inmiddels 55 jaar oud en ongeveer 34 examens verder, maar heeft hier nog steeds last van: "In het dagelijks leven heb ik verre van faalangst. Ik doe het wel, ik zie wel wat er gebeurt. Maar als het aankomt op examen doen... brrr ik heb het nog! Bij elk examen wist ik de eerste 10 minuten niet eens het antwoord op de vraag wat mijn naam is. Je kan vooraf praten als brugman, relativeren, enz. enz. Als je ermee behept bent, kom je er volgens mij nooit van af. Althans ik niet."
Wat is het ergste dat er kan gebeuren?
Oplossen
Soms kun je een probleem daadwerkelijk oplossen. Je verlangen realiseren door de feiten te veranderen. Een lekke band kun je plakken. En ook aan eindexamenstress en faalangst kun je iets doen.
Veel mensen adviseren een faalangsttraining of -coach. Jacques: "Mijn advies is om een MartiX coach in de buurt te zoeken. Met deze methode wordt het interne proces aangepakt waardoor de faalangst ontstaat (gedachten, gevoelens, beelden, geluiden). Een sessie van een uur is veelal voldoende om het geheel te ontmantelen. Buitengewoon effectief!"
Ook Elles wist met verschillende oplossingen haar faalangst onder controle te krijgen: "Ik had op de middelbare school ook erg last van faalangst. Bij mijn mondeling examen Nederlands wist ik niet eens meer de titels van mijn gelezen boeken. Dat jaar gezakt. Het jaar daarop heb ik faalangsttraining gehad, o.a. ontspanningsoefeningen, trucjes om te ontspannen op het moment dat je blokkeert en RET. Verder ontdekte ik dat het op moment dat ik in control was goed ging en de paniek weg bleef. Voelde ik toch spanning oplopen tijdens examens, dan kon ik die simpele trucjes gebruiken om weer rustig te worden. De tweede keer haalde ik een dikke 8 voor mijn mondeling Nederlands en was ik ook geslaagd.
Daarnaast kreeg ik ook Valeriaandruppels van mijn ouders. Volgens hen werd ik daar inderdaad rustiger van."
Paul heeft nog wel een andere, interessante methode om het probleem op te lossen: "Ik heb veel ervaring in mijn klassen met faalangstige studenten. Regelmatig pas ik dan een soort provocatieve methode toe. Dat gaat dan op de manier van: wat is het ergste dat er kan gebeuren? Kortom: dat hele eindexamen minder belangrijk maken." M. Kroon gaat nog een stap verder: "Misschien helpt het om er helemaal in mee te gaan en dingen te roepen als "want als jij niet slaagt stort de wereld in elkaar" of duidelijke onzin als "dan ontploft de zon". Zodra ze dan verbaasd is over je gedrag kun je samen met haar relativeren wat nu echt het allerergste is dat er kan gebeuren. Daarna kun je samen kijken hoe erg dat nou écht is."
Francis geeft aan dat het geruststellen tot nu toe niet veel effect heeft. Een lezer met de prachtige nickname kijkt_graag_schaatsen stelt een andere vorm van geruststellen voor: "Misschien kun je haar iets vertellen over je eigen examentijd? Als je daar nog iets van terug kan halen? Je kan ook vertellen over vakken waar je goed in was maar zeker ook over vakken die níet goed gingen, het laagste cijfer dat je ooit gehaald hebt, het 'niet al te slimme' antwoord dat je gegeven hebt, misschien over momenten waarop je er echt niet meer in geloofde... En zie, het is allemaal goed gekomen."
Ook Patrick stelt zijn kinderen op een andere manier gerust: met een interessante vraag. "Als vader heb ik inmiddels geleerd dat ‘tegen een gevoel’ ingaan weinig zin heeft. Het brengt mij verder om een luisterend oor te zijn, aan te geven dat ik hoor wat er gezegd wordt en de angst te bespreken en door te vragen met “ja dus?” Ik ben bang dat ik faal - ja dus - dan haal ik een onvoldoende - ja dus - dan haal ik examen niet - ja dus - dan blijf ik zitten en moet ik het nog een keer doen - ja dus dan ken je het allemaal al... Uiteindelijk is het probleem eigenlijk geen probleem en zien ze dat zelf ook."
Achteraf blijkt dat je meer kan en weet dat je soms zelf denkt.
Loslaten
Nogal eens zijn de feiten zo onontkoombaar dat je je verwachtingen los moet laten. Je zal toch een keer eindexamen moeten doen, dus dan maar mèt stress. Want is het eigenlijk wel een probleem dat de dochter van Francis stress heeft? In dit geval gaat het vooral om het loslaten van het idee dat stress hebben negatief is en dat de faalangst iets is dat er niet zou moeten zijn.
Marieke schrijft: Ik denk bij spannende situaties waarin faalangst de kop opsteek nog heel regelmatig aan mijn juf in groep 3. Die vertelde me altijd “foutjes maken mag” en die uitspraak helpt me nog altijd om situaties te relativeren. De faalangst verlamd dan niet meer zo en er is ruimte om weer na te denken. En dan blijkt achteraf dat je meer kan en weet dat je soms zelf denkt."
Even een anekdote van ondergetekende. Ik was al twee keer gezakt voor mijn rijexamen en stond ook de derde keer weer strak van de zenuwen. Het had me al een lading geld gekost en ik had echt geen zin meer in de tijd-, geld- en energieslurpende lessen. Gelukkig had ik deze keer een erg prettige examinator. Hij zag meteen dat hij een controlfreak en perfectionist in de auto had zitten. Het eerste wat hij zei was: "Ik ga vandaag niet beoordelen of je perfect kunt rijden. Niemand rijdt perfect. Het enige wat ik wil weten is of je goed genoeg kunt rijden voor een rijbewijs." Die woorden maakten een wereld van verschil en ik slaagde met vlag en wimpel.
Ook Laura maakt een goed punt over moed inspreken en waarom dat niet werkt: "Ik denk dat “moed inspreken”, haar te zeggen dat het haar “heus wel zal lukken”, (als ze maar niet zo gestresst is), inderdaad niet zal helpen. Je ontkent namelijk hiermee haar gevoel. Zeg haar dat je het snapt dat ze het spannend vindt. Dat dat gevoel er mag zijn. Help haar om dat gevoel er te laten zijn, zonder er een oordeel over te hebben. Zij wil zich waarschijnlijk al niet zo voelen en als jij ook wilt dat dat gevoel er niet is, versterkt dat juist het aanwezige gevoel. Accepteer het dus. Laat haar haar angst accepteren, zonder oordeel en dan loslaten... Ohhhhh zo moeilijk in de praktijk (en zo makkelijk om op te schrijven 😉)."
Meebewegen en bijsturen in plaats van er tegen vechten.
Omdenken
Soms lukt het je om een nieuwe mogelijkheid te creëren dankzij het probleem. Een situatie die er zonder het probleem nooit geweest was. Hoe meer probleem, hoe beter! Kortom: omdenken. Dat lukt lang niet altijd - en is ook niet altijd nodig want oplossen en loslaten zijn vaak ook zeer bevredigende manieren om met een probleem om te gaan - maar ook bij dit problemen kwamen er wel een paar mooie suggesties voorbij.
Mandy vertelt bijvoorbeeld: "Weet je wel zeker dat je dochter slechter presteert onder stress? Ikzelf heb namelijk mijn hele leven al last van faalangst en erge stress voor tentamens en examens, maar juist door die spanning kan ik me extreem goed focussen en scoor ik hoger dan normaal."
Ook Albertine ziet de voordelen van stress: "Bedenk goed dat (lichamelijke) spanning een doel dient: zo optimaal mogelijk presteren. Als je je dat realiseert kan je het omarmen: "Ha, daar is de spanning. Ik voel het. Mijn lichaam maakt zich klaar voor het examen. Zo ga ik straks zo goed mogelijk presteren." Als je dan met alle tips om te ontspannen een eigen ritueel maakt waarmee je de spanning onder controle houdt, gaat het vast lukken. Meebewegen en bijsturen in plaats van er tegen vechten. Dat verlies je namelijk toch, want dat geeft alleen maar meer spanning."
Linda ziet vanuit Francis eigenlijk geen probleem: "Ga ervan uit dat ze het niet haalt! Gewoon doodleuk zeggen dat, als ze zo gespannen is, jullie beter op volgend jaar kunnen mikken. Inschrijven voor een vervolgschool is alleen een plan B, jullie 'weten natuurlijk allang dat ze nog een jaartje bij jullie blijft'." Dit kan ervoor zorgen dat ze het niet haalt en dat is dan geen probleem want ze blijft nog een jaartje. Maar het kan ook juist het tegenovergestelde effect hebben. Linda: "Speel je rol goed, neem de spanning weg en wie weet haalt ze het misschien juist wel!" Ook dan is het probleem verdwenen. Win-win.
En dan tot slot nog een heel mooie overpeinzing van Paul: "Horen dat iemand fier op je is omdat je zo je best hebt gedaan, ongeacht welke resultaten erop volgen, werkt voor mij altijd heel geruststellend. De inspanning is belangrijker dan het resultaat!" Dus ouders: laat je kinderen merken dat je trots bent op de inspanning, niet op het resultaat.
Zelf een probleem?
We willen jullie allemaal weer bedanken voor de reacties en het meedenken met Francis. Doe jij nu eindexamen? Dan wensen we je heel veel succes! We zullen niet zeggen 'je kunt het!' want als je dat zelf niet gelooft, dan werken dat soort aanmoedigingen dus voor geen meter. Doe je best. Meer kun je niet doen. En wat is het ergste dat er kan gebeuren? (En wil je nog meer tips? Lees dan ook vooral al deze reacties op Facebook.)
Heb je zin in meer meedenkers? Je vindt op onze website weer een paar kersverse problemen. Of zit je zelf met een probleem dat je maar niet opgelost of omgedacht krijgt? Schroom je dan ook vooral niet om je eigen meedenkverhaal in te sturen.